Glifosatyň taryhy

1. Açyş:
   • Glifosat ilkinji gezek himiýaçy Jon E. Franz tarapyndan 1970-nji ýylda Baýeriň bir bölegi bolan Monsantoda sintez edildi.
   • Franz täze fosforly birleşmeleri derňeýän mahaly, yzygiderli tapyldy.
2. Bazara giriş:
   • Monsanto 1970-nji ýyllarda “Roundup” markasy bilen glifosaty bazara hödürledi.
   • Tegelek başda oba hojalygy we oba hojalygy däl maksatlar üçin giň spektrli gerbisid hökmünde ulanyldy.
   • 
3. Patent we Monsanto monopoliýasy:
   • Monsanto 1974-nji ýylda ABŞ-nyň glifosat patentini aldy we bu kompaniýa 2000-nji ýyla çenli önümçilige monopoliýa berdi.
   • Patentiň möhleti umumy glifosat esasly gerbisidleriň bolmagyna sebäp boldy.
4. Ulanylyşy giňeltmek:
   • Netijesi sebäpli glifosat dünýäde iň köp ulanylýan gerbisidleriň birine öwrüldi.
   • Onuň meşhurlygy, glifosata çydamly “Roundup Ready soya” ýaly genetiki taýdan üýtgedilen (GM) ekinleriň ornaşdyrylmagy bilen hasam güýçlendi.
5. Jedeller we saglyk aladalary:
   • Soňky ýyllarda glifosat saglyga we daşky gurşawa ýetirjek täsiri bilen baglanyşykly jedeller bilen ýüzbe-ýüz boldy.
   • Käbir gözlegler, glifosatyň täsiri bilen saglyk meseleleriniň arasynda jedelleriň we kanuny kynçylyklaryň döremeginiň mümkindigini öňe sürdi.
6. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň bahasy:
   • 2015-nji ýylda Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň (BSG) düzümine girýän Halkara rak keselini öwreniş gullugy (IARC) glifosaty “adamlara kanserogen bolmagy mümkin” diýip kesgitledi.
   • Bu klassifikasiýa mundan beýläkki diskussiýalara we kadalaşdyryjy gözleglere sebäp boldy.
7. Hukuk söweşleri we hasaplaşyklar:
   • Monsanto, “Roundup” -a duçar bolmagyň düwnük keseline, esasanam Hodgkin däl lenfoma sebäp bolandygyny öňe sürýän köp kazyýet işi bilen ýüzbe-ýüz boldy.
   • 2018-nji ýylda Monsantony satyn alan Baýer, bu aýyplamalar bilen baglanyşykly möhüm kanuny kynçylyklar we çözgütler bilen ýüzbe-ýüz boldy.
8. Düzgünleşdiriji jogaplar:
   • Dürli ýurtlardaky gözegçilik ediji guramalar glifosatyň howpsuzlygyny gözden geçirdiler.
   • .Ewropa Bileleşigi 2017-nji ýylda glifosatyň ulanylmagyny gaýtadan tassyklady, ýöne käbir çäklendirmeler bilen.
9. Oba hojalygynyň dowamly ulanylyşy:
   • Jedellere garamazdan, glifosat oba hojalygynda, esasanam GM ekinlerinde haşal otlara gözegçilik etmek üçin giňden ulanylmagyny dowam etdirýär.
10. Dowam edýän gözlegler we ösüşler:
    • Dowam edýän gözlegler, glifosatyň bolup biljek töwekgelçiliklerine we peýdalaryna has gowy düşünmegi maksat edinýär.
    • Daşky gurşaw we saglyk meselelerini çözmek boýunça edilýän tagallalaryň çäginde glifosatyň alternatiwalary öwrenilýär.

Glifosatyň taryhy, oba hojalygynda giňden ulanylmagy we onuň howpsuzlygy bilen baglanyşykly jedeller bilen baglanyşykly.Dowam edýän gözlegler we kadalaşdyryjy çäreler häzirki zaman ekerançylyk tejribesinde onuň ornuny kemala getirmegi dowam etdirýär.