Julia Martin-Ortega, Brent Jeýkob we Dana Kordell

Fosfor bolmasa iýmit öndürilip bilinmez, sebäbi ösümlikleriň we haýwanlaryň ösmegi zerur.Simplyönekeý söz bilen aýdanyňda: fosfor ýok bolsa, durmuş ýok.Şonuň üçin fosfor esasly dökünler - “NPK” dökünindäki “P” - dünýä azyk ulgamy üçin möhüm ähmiýete eýe boldy.

Fosforyň köpüsi täzelenip bolmaýan fosfat gaýasyndan gelýär we emeli usulda sintez edilip bilinmez.Şonuň üçin ähli daýhanlar oňa elýeterli bolmaly, emma dünýäde galan ýokary derejeli fosfat gaýasynyň 85% -i diňe bäş ýurtda (käbirleri “geosyýasy taýdan çylşyrymly”): Marokko, Hytaý, Müsür, Al Algerir we Günorta Afrika.

Diňe Marokkoda ýetmiş göterim duş gelýär.Bu, global azyk ulgamyny birden bahalaryň ýokarlanmagyna sebäp bolup biljek fosfor üpjünçiliginiň kesilmegine aşa ejiz edýär.Mysal üçin, 2008-nji ýylda fosfat dökünleriniň bahasy 800% ýokarlandy.

Şol bir wagtyň özünde, azyk önümçiliginde fosforyň ulanylmagy minadan başlap, ferma çenli gaty netijesiz.Oba hojalygynyň ýerlerini derýalara we köllere akdyrýar, suwy hapalaýar, bu bolsa öz gezeginde balyklary we ösümlikleri öldürip biler we suwy içmek üçin zäherli edip biler.

Diňe Angliýada getirilen 174,000 tonna fosfatyň ýarysyndan azy hakykatda azyk önümlerini ösdürip ýetişdirmek üçin öndürijilikli ulanylýar we şuňa meňzeş fosfor täsiri EUB-de ölçelýär.Netijede, suw ulgamlaryna fosforyň akymynyň mukdary üçin planetanyň çäkleri ('seriň “howpsuz giňişligi”) öňden bäri bozulýar.

Fosfor ulanyş usulymyzy düýpgöter üýtgetmesek, üpjünçiligiň kesilmegi global azyk krizisine sebäp bolar, sebäbi köp ýurt import edilýän dökünlere garaşly.Fosfor has akylly usulda ulanmak, şol sanda has köp gaýtadan işlenen fosfory ulanmak, eýýäm dartylan derýalara we köllere kömek eder.

Häzirki wagtda COVID-19 pandemiýasy, Hytaý (iň uly eksportçy) eksport nyrhlaryny girizýän we Russiýa (ilkinji bäş öndürijiniň biri) eksporty gadagan edip, soň bolsa Ukraina çozup, 50 ýylda üçünji uly fosfat dökünleriniň bahasynyň ýokarlanmagyny başdan geçirýäris.Pandemiýa başlaly bäri dökünleriň bahasy birneme ýokarlandy we iki ýylyň içinde bir gezek dört esse ýokarlandy.2008-nji ýyldan bäri iň ýokary derejelerde.